Erreferentziazko alderdi politikoei aholkuak emateko sortu arren, azkenaldian, alderdi politikoen fundazioak “finantziazio-bide alternatibo” gisa erabili dira, dirulaguntza publikoak eta dohaintzak eskuratzeko erraztasunagatik.
Beste fundazio mota batzuetan, berriz, baliabideen jatorria gehienbat pribatua da. Izan ere, baliabideen % 80 inguru dohaintza eta ekarpen pribatuetatik eta bestelako jarduera ekonomikoetatik etorri ohi da. Aldiz, % 15 baino ez da administrazio publikoetatik etortzen. Alderdi politikoen fundazioen kasuan, egoera oso desberdina izaten da.
Alderdien Legeak arautzen ditu, eta haien finantzaketa Kontuen Auzitegiaren kontrol- eta fiskalizazio-mekanismoen mende dago. Gardentasunari, Informazio Publikoa Eskuratzeko Bideari eta Gobernu Onari buruzko Legea ere bete behar dute.
Gaur, Gardenan, gardentasun pixka bat gehitu nahi dugu. Zer kontatzen digute alderdi politikoen fundazioei buruzko datuek?
Bi eskaera, bi erantzun desberdin
Bi aldiz galdetu da Eusko Legebiltzarrean alderdi politikoetako fundazioek emandako dirulaguntzei buruz.
2016ko maiatzean, Rebeka Uberak (EH Bildu) Eusko Legebiltzarrean eskatu zuen “Eusko Jaurlaritzak eta bere mendeko erakundeek 2000. urtetik eskaera egin zen egunera arte alderdi politikoekiko mendekotasun organikoa duten fundazioei emandako dirulaguntzak eta ekarpen ekonomikoak”.
Ondoren, 2018ko abenduan, Josu Estarronak (EH Bildu) eskaera bera egin zuen, baina 2008tik aurrera.
Berriro ere, gai berari buruzko galdera parlamentarioek, denbora-tarte komun batekin, bestelako informazioa lortu dute, euskal erakunde publikoetako talentuaren hautaketari buruzko azterketan salatu dugun bezala. Berriz ere egiaztatu da interes publikoko gaiei emandako erantzunak zehaztasunik gabe prestatu direla.
Horregatik, eta informazio-eskaera ofizialetan falta den zorroztasuna gehitze aldera, Gardenan datuak kontrastatu ditugu Kontuen Auzitegiak egindako azterketan sartutako fundazioen fiskalizazio-txostenekin.
Legebiltzarreko bi erantzunen artean topatutako alde ugariek, elkarrekin emandako denbora-tarteari dagokionez, berriro ere zalantza sortzen dute hura egitean jarraitutako zorroztasunari buruz, eta lainoz betetzen dute Diru Publikoaren Gardentasunaren ariketa bat izan beharko lukeena.
Iturri horiez gain, fundazioen Memoria Ekonomiko-Finantzarioak, Egoera-Balantzeak eta Auditoretza-Txostenak ere gehitu ditugu. Analisiaren sakontasuna denboraren eta eskura dagoen informazioaren xehetasun-mailaren araberakoa da.
Eta Eusko Jaurlaritzaren Dirulaguntzen Erregistro Orokorra?
Aurreko informazio guztia egiaztatzeko, gainera, Euskal Autonomia Erkidegoko Dirulaguntzen Erregistro Orokorra kontsultatu dugu. Berriz ere ezusteko desatsegina hartu dugu. Erregistroan jasotako datuak ez datoz bat fundazioek berek aitortutakoekin eta Kontu Epaitegiak fiskalizatutakoekin.
Gipuzkoako Foru Aldundiaren kasuan, formatu irekian argitaratutako dirulaguntzen informazioan ez dago Ramón Rubial Fundazioari emandako emakiden arrastorik.
Dirudienez, Bizkaiko Foru Aldundiak bakarrik eskaintzen du informazio fidagarria, eta fundazioek berek aitortutakoarekin bat dator.
Beste behin ere egiaztatu dugu Euskal Administrazio Publikoek informazio publiko osatugabea eskaintzen dutela, alborapenak eta interpretazio okerrak sortzen lagunduz, datuak beste iturri batzuekin kontrastatzen eta osatzen ez badira.
Zenbat diru publiko jaso dute Euskadiko Alderdi Politikoen fundazioek?
Arestian aipatutako iturrien arabera, Euskal Erakunde Publikoen kutxetatik 13 milioi euro baino gehiago Alderdi Politikoen mendeko Fundazioetara joan dira 2000. urteaz geroztik.
Sabino Arana Fundazioak, Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV) alderdiaren fundazioak, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioak emandako dirulaguntzen % 67 biltzen du. 8,7 milioi euro baino gehiago.
Ondoren, Ramón Rubial Fundazioa, Partido Socialista Obrero Español (PSOE) alderdikoa, guztizkoaren % 20rekin. 2,4 milioi eurotik gora.
Hirugarren postuan, Alderdi Popularraren (PP) Fundación Popular de Estudios Vascos dago, % 7arekin. Ia milioi bat euro.
Laugarrenik, Sorturen Iratzar Fundazioa, 440.000 €-rekin. Gainerako fundazioak, 7 guztira, ez dira 300.000 eurora iristen.
Jarraian, Alderdi Politikoen Fundazioei erakunde bakoitzeko emandako diru publikoaren banaketa sartzen dugu. Arabako Foru Aldundiari dagokionez, alderdi politiko bati atxikitako fundazio baten kontuetan ez dago jasota administrazio honen dirulaguntzarik.
Nork ematen dio dirulaguntza nori?
Azterketa honetan, euskal erakunde publikoek lehenengo lau fundazioei emandako dirulaguntzak bakarrik hartu ditugu kontuan: Sabino Arana Fundazioa (EAJ-PNV), Ramón Rubial Fundazioa (PSOE), Fundación Popular de Estudios Vascos (PP) eta Iratzar Fundazioa (SORTU).
Hori dela eta, gainerako fundazioek diru publikoaren emakiden ehuneko txikia lortu dute (guztizkoaren % 3, 7 fundazioren artean banatuta).
Hala, Bizkaiko Foru Aldundiaz ari garela, badirudi Sabino Arana Fundazioak duela lehentasuna, Alderdi Politikoenak diren fundazioen rankingari emandako dirulaguntza guztien % 72rekin. Gainerakoa PSOEren Ramon Rubial Fundazioaren eta PPren Eusko Ikaskuntzen Herri Fundazioaren artean banatzen du.
Gipuzkoako Foru Aldundian, aldiz, Ramón Rubial Fundazioa da erakunde horrek lehenengo lauren rankingerako emandako dirulaguntzen % 84 jasotzen duena. Gainerakoa ( % 16) Sabino Arana Fundaziora bideratzen du.
Azkenik, Eusko Jaurlaritzan, berriz ere Sabino Arana Fundazioa da lehena, % 69rekin. Ondoren, Ramón Rubial Fundazioa ( % 18) eta Fundación Popular de Estudios Vascos ( % 6) daude. Iratzar Fundazioa % 4rekin itxi du.
Kasuz kasu aztertzen
Jarraian, dirulaguntza publikoen rankingean dauden alderdi politikoei atxikitako fundazio guztiak aztertuko ditugu.
Sabino Arana Fundazioa
Afiliatuen ekarpenetatik datozen diru-sarrerak aztertzen baditugu, 2013tik 2020ra, Sabino Arana Fundazioak 1.697.609 €jaso zituen kontzeptu horrengatik. Erdia baino gehiago (981.380 €9) pertsona juridikoek egindako ekarpenak izan ziren. Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacioonalista Vasco-k 280.240 €-ko ekarpena egin zuen.
Dirulaguntzen zenbatekoa eta afiliatuen ekarpenak gorabehera, Sabino Arana Fundazioaren emaitzen kontua aztertzen badugu, argi eta garbi, defizitarioa dela ikusiko dugu.
Ramon Rubial Fundazioa
Ramon Rubial Fundazioa, Partido Socialista Obrero Español (PSOE) alderdiaren mendekoa, bigarren postuan dago diru publikoaren kontzesio-bolumen handiena duten alderdi politikoen mendeko fundazioen rankingean. 2,6 milioi eurotik gora.
Jasotako dirulaguntzen % 20 (546.410 €) artxibatzearekin lotuta daude, bai katalogatzeko (218.000 €), bai digitalizatzeko (328.410 €).
Erakunde onuradun nagusia Eusko Jaurlaritza da, 1,9 milioi euro baino gehiagorekin ( % 74ko ordezkagarritasuna). Ondoren, Bizkaiko Foru Aldundia (315.000 €) eta Gipuzkoako Foru Aldundia (261.000 €).
Kasu honetan, eskura dagoen informazioak ez du uzten fundazioari egindako ekarpenen jatorria zehazten (pertsona fisikoak edo juridikoak diren). Ikuspegi orokorra lortzea baino ez du ahalbidetzen.
Emaitzen kontua aztertuz gero, zenbaki gorriak aurkituko ditugu berriro.
Eusko Ikaskuntzaren Herri Fundazioa
Eusko Ikaskuntzaren Herri Fundazioa, Alderdi Popularraren (PP) mendekoa, hirugarren postuan dago alderdi politikoen fundazioei emandako dirulaguntzen sailkapenean.
Zuzeneko dirulaguntzak, hau da, inolako esleipen-irizpideri jarraitu gabe (hatzez), kontzeptu nagusia den bakarra da, emandako guztizkoaren % 49rekin (455.000 €).
Dirulaguntzen jatorriari dagokionez, % 64 Eusko Jaurlaritzatik dator (606.529 €), eta ondoren Bizkaiko Foru Aldunditik (315.000 €).
Herri-fundazioaren kasuan, deigarria da 2018az geroztik ez dagoela jasota bere auditoretza- eta fiskalizazio-txostenetan afiliatuen ekarpenik. Era berean, bere menpeko alderdi politikoaren ekarpenik jaso ez duen fundazio bakarra da. Izan ere, fundazio honen diru-sarrera iturri bakarra urtero euskal erakundeetatik jasotzen dituen dirulaguntzak dira.
Emaitza-kontuak aztertuz gero, berriro ikusiko dugu fundazio batek galerak dituela ekitaldiz ekitaldi.
Iratzar Fundazioa
Iratzar Fundazioa, Sorturen Fundazioa (EH Bildu Federazioa), laugarren postuan dago alderdi politikoen fundazioei emandako dirulaguntzen rankingean, guztizkoaren % 3rekin (441.793 €).
Jasotako ia dirulaguntza guztiak ( % 97) Eusko Jaurlaritzatik datoz, Alderdi Politikoentzako Dirulaguntzen programaren barruan.
Afiliatuek egindako ekarpenei dagokienez, 2018az geroztik horien zenbatekoa ez da ia adierazgarria.
Badirudi Iratzar Fundazioa dela aztertu diren lau fundazioetatik alderdiak berak egindako ekarpenekin finantzatzen dela dirudien bakarra.
Emaitzen kontuak ekitaldi batetik bestera aldaketak dituen arren, Iratzar Fundazioa da aztertutako lau ekitaldietatik azken bi ekitaldietan emaitza positiboak izan dituen fundazio bakarra.
Alderdi Politikoen Fundazioak gardenak al dira?
Gardenan, gustura esango genukeen aztertutako lau fundazioak gardenak direla.
Hala ere, egindako azterketatik bakar batek baino ez du onartzen 5 karrakatzea, eta beste hirurek bertan behera utzi dute. Balorazioa nahitaezko edukia soilik kontuan hartuta egin dela zehaztea. Ez dira baloratu informazioa eskuratzeko erraztasuna, argitasuna edo informazioaren egitura bezalako gaiak.
Berrerabiltzea
Azterketa hori egiteko denbora eta ahalegina behar izan ditugu, eta ez dugu diruagatik egin, Gardentasunaren arloan gure harri-koskorra jartzeagatik baizik. Eser zaitez gure lana berrerabiltzetik. Trukean guri aipatzea besterik ez dizugu eskatzen. Gure lanaren saririk onena da. Mila esker!
Datu zehatzen bat argitu behar baduzu edo behar baduzu, idatz iezaguzu.
Interesgarria iruditzen zaizu gure lana?
Lagundu! Zabaldu, partekatu! Gardentasunean eta Gobernu Onean oinarritutako kultura ezartzen laguntzen du.